Pomysł opisywanego badania pojawił się wraz z rozważaniami autorek nad czynnikami wpływającymi na postawy altruistyczne ludzi. W przekonaniu autorek od samego początku trudno było utworzyć zamkniętą listę czynników wpływających na tego typu zachowania. Starając się znaleźć te kluczowe czynniki skoncentrowano obszar badań własnych na: racjonalnym myśleniu, podstawowych eksperymentach z dziedziny ekonomii daru (gra dyktator) oraz pytaniach dotyczących wpływu płci oraz religii na postawy altruistyczne. Kontynuując badania autorek dotyczące zachowań altruistycznych postanowiono włączyć do analizy czynniki o podłożu kulturowym. Podstawowym celem opracowania jest określenie kierunku i siły zależności pomiędzy wynikami z gier dyktator a czynnikami behawioralnymi (myślenie intuicyjne/analityczne, płeć, wiek), religijnymi oraz kulturowymi. Wyniki badań przeprowadzone w 2022 roku odnosiły się do respondentów z Chin i Stanów Zjednoczonych. Wyniki badań przeprowadzone w 2023 roku odnosiły się do respondentów z Polski i Sri Lanki.

Zjawiska ekonomiczne, w szczególności inflacja związana z powszechnym wzrostem cen towarów i usług, która pojawiła się Polsce po okresie społecznych niepokojów wywołanych pandemią COVID-19 i nasileniem się skali konfliktów zbrojnych w Ukrainie, mogą być zdefiniowane jako ważne źródła stresu dla ogółu Polaków. W szczególności, okres chronicznego niepokoju poprzedzający obecną sytuację ekonomiczną może prowadzić do bezprecedensowych negatywnych konsekwencji psychologicznych oraz specyficznych sposobów adaptacji do niekorzystnych warunków życia. Celem projektu badawczego będzie wyodrębnienie profili radzenia sobie ze stresem wśród Polaków oraz powiązanie ich z poziomem subiektywnego dobrostanu psychologicznego w dobie niepewności ekonomicznej.

Województwo mazowieckie posiada duży potencjał rozwojowy, który z punktu widzenia globalnej ekspansji mazowieckich przedsiębiorstw jest jednak wciąż niewykorzystany. Wynika to m.in. z nieefektywnej współpracy w ramach trójkąta relacji: administracja-nauka-biznes. Wiele start-upów napotyka na bariery rozwojowe, takie jak niewystarczające zrozumienie specyfiki uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej na rynkach zagranicznych oraz brak ujęcia planów ekspansji międzynarodowej w strategii przedsiębiorstwa. Jednocześnie na Mazowszu istnieje ogromna dysproporcja rozwojowa (87 % dochodów Mazowsza z CIT generuje stolica i podwarszawskie powiaty). Celem głównym projektu jest transformacja województwa mazowieckiego w akcelerator globalnych przedsiębiorstw, poprzez zbudowanie bazy wiedzy o kluczowych globalnych rynkach oraz opracowanie i wdrożenie efektywnego modelu współpracy administracji, nauki i biznesu, uwzględniającego uwarunkowania województwa mazowieckiego. Korzyści z realizacji projektu to między innymi wzrost poziomu umiędzynarodowienia oraz kapitalizacji mazowieckich przedsiębiorstw, jak również pogłębienie wiedzy o potencjalnych rynkach ekspansji zagranicznej i wyzwaniach związanych z procesem globalizacji biznesu wśród mazowieckich przedsiębiorstw, naukowców oraz urzędników. Ponadto, spodziewane jest zniwelowanie przestrzennych różnic społeczno-gospodarczych poprzez wskazanie i wykorzystanie instrumentów wspierających rozwój mazowieckich przedsiębiorstw oraz usuwających bariery w dyfuzji innowacji i rozwoju MŚP. Projekt jest odpowiedzią na pierwszą pułapkę rozwojową wskazaną w SOR (pułapkę średniego dochodu i przeciętnego produktu), ale zakłada też działania niwelujące pułapkę drugą (braku równowagi) oraz czwartą (słabości instytucji).

Książka obejmuje całościowo istotę współczesnej nauki o finansach, adresowana jest zarówno doktorantom, jak i studentom studiów licencjackich oraz magisterskich, studiujących ten przedmiot. Publikacja ta umożliwi współczesnym menedżerom lepiej zarządzać finansami, a także pozwoli im – w szerszym niż do tej pory zakresie – zaistnieć na międzynarodowym rynku finansowym.

In dominating narratives, economics has been portrayed as hard science, based on complex mathematical equations and rigid statistical models. It seems to be overlooked that it belongs to the domain of social sciences and that its roots stem from philosophy and ethics. After all, many classical economists were either ethicists (A. Smith) or clergymen (T. Bayes). Today’s managers also seem to be motivated mainly by the desire to increase their company’s profits. However, if managers wish to become both effective and respected leaders for their teams, they should build their power on ethical principles deeply rooted in Catholic Social Teaching. The purpose of the present paper is to attract attention to the relation of economics, management and religion. Behavioral economics and management come to our aid here by emphasizing that, when making decisions related not only to financial markets but also to managerial tasks, what matters is not only factors that are strictly financial, but also those are related to psychology or ethics. Using the example of ethical investing and faith-based funds or stock indexes the Authors show that Christian values and the social teaching of the Catholic Church are still important to some participants in the financial markets.

The theoretical basis for this paper are issues of behavioural economics that question a standard assumption of homo oeconomicus and provide knowledge on the way people make
decisions. It refers mainly to extraordinary situations such as, e.g. the COVID-19 pandemic. The article draws also on Thaler’s nudge theory, which claims that some aspects of behavioural theory might be successfully used to shape public policies using appropriate tools (simplicities, default options, framing, approximation of consequences, design, or reference to social norms).

Wydarzenia ostatnich dwóch lat wskazują, że w zarządzaniu kryzysowym nie można pomijać czynników behawioralnych. Analiza reakcji społecznych prowadzi do stwierdzenia, że są one dalekie od standardowego, racjonalnego zachowania w warunkach wyjątkowych, takich jak: pandemia, kryzys migracyjny czy zagrożenie konfliktem zbrojnym. Skuteczna polityka gospodarcza oraz finansowa państwa powinna opierać się na predykcji powiązanej z zachowaniami stadnymi oraz teorii impulsu (szturchnięcia) wprowadzonej przez Thalera i Sunsteina w 2017 r. Ich zdaniem założenia ekonomii behawioralnej mogą zostać z powodzeniem wykorzystane w kształtowaniu polityki publicznej za pomocą odpowiednich narzędzi (uproszczeń, opcji domyślnych, ramowania, przybliżania konsekwencji, projektowania czy odwołania do norm społecznych).

Ekonomię behawioralną możemy zaliczyć do głównego nurtu i nie jest to już nowatorska, przecierającą swoje ścieżki subdyscyplina ekonomii. Przestała być ona podziemną działalnością, a pisanie artykułów ekonomicznych o jednostkach zachowujących się jak ludzie przestało uchodzić za niepoprawne zachowanie1. Czym zatem są ekonomia i finanse behawioralne, jaką rolę pełnią w naukach o ekonomii i finansach i jakie mają praktyczne znaczenie dla inwestorów? Czy negują one kanony tradycyjnej ekonomii, czy tylko stanowią ważne uzupełnienie wiedzy o współczesnej ekonomii i finansach? Próbę odpowiedzi na te pytania podjęła autorka w kolejnych rozdziałach niniejszej książki. Według klasycznej teorii finansów idealny inwestor posiada stałe preferencje, spełniające szereg aksjomatów, zawsze dokonuje optymalnych wyborów i generalnie kieruje się maksymalizacją swojej użyteczności. Jednak wraz z upływem czasu okazało się, że tradycyjne spojrzenie na ekonomię i finanse stało się coraz mniej użyteczne w wyjaśnianiu rzeczywistości finansowej i przewidywaniu przyszłości. Z czasem coraz większą uwagę zaczęto poświęcać koncepcjom behawioralnym, stawiającym w centrum sytuację konkretnego decydenta. Homo oeconomicus stał się homo sapiens, człowiekiem rzeczywistym, którego preferencje nie są stałe, bardzo często zależą od myślenia intuicyjnego, emocji, jakimi się kieruje, i od formy przedstawienia danego problemu. Taki inwestor nie podejmuje optymalnych decyzji z uwagi na ograniczoną racjonalność i nie zawsze maksymalizuje swoją użyteczność. Bardzo często posługuje się on szeregiem uproszczeń, które prowadzą do podejmowania błędnych decyzji. Wynika to niejednokrotnie z nieświadomego działania w obrębie systemu intuicyjnego. Okazuje się, że istnieje wiele czynników, rzekomo nieistotnych z punktu widzenia klasycznych teorii ekonomicznych, które w istotny sposób tłumaczą rzeczywiste zachowania jednostek. Do takich czynników zaliczyć możemy determinanty o podłożu psychologicznym, biologicznym, etycznym czy kulturowym. Nowe spojrzenie na ekonomię, zdaniem ekonomistów behawioralnych, powinno uwzględniać zatem oba podejścia: klasyczne – przedstawione za pomocą normatywnych modeli i wskazujące optymalne rozwiązania oraz podejście behawioralne – przedstawione za pomocą modeli deskryptywnych, opisujące rzeczywiste zachowania jednostek. Rozległa tematyka finansów behawioralnych skłoniła autorkę do podzielenia materiału na dwie części. Pierwsza część pracy analizuje zachowanie inwestorów, natomiast druga opisuje zachowanie rynku – w świetle teorii finansów behawioralnych.

The dictator game (DG) is one of the simplest and most commonly used experimental games for examining economic and altruistic behaviors. Altruism became crucial in research on decisions in experimental and behavioral economy. This study extends existing research on the relationship between cognitive performance, measured by the Cognitive Reflection Test (CRT) and the DG, taking into account such factors as gender and declared religiosity. The research assesses whether gender and declared religiosity affect altruistic behavior measured in the DG’s payoffs. 511 participants (master’s students in economics) were asked to respond to six types of DGs and the CRT7 test. Correlation analysis, descriptive statistics, student t-tests, the Mann-Whitney test and Tobit regression analysis were conducted. Cognitive reflection was positively correlated with rational (selfish) behavior in the DG. Those dictators who scored high on the CRT (reflective dictators) kept more money for themselves than those who achieved lower scores on the CRT (altruistic, impulsive dictators). The results confirmed a distinct, inequity aversion attitude among altruistic, impulsive dictators and a selfish attitude among reflective dictators. The dictator’s payoff was significantly related to the gender and declared religiosity of the participants. Women were more concerned about equal distribution of income than men (on average they shared 30% more than men) and religious agents shared 20%–30% more than non-believers.

Głównym celem monografii jest pokazanie, jak w sposób multidyscyplinarny możemy korzystać z dorobku innych nauk, takich jak psychologia, socjologia, biologia, medycyna, kulturoznawstwo, etyka czy nawet teologia. Finanse wcale nie muszą być nudne i czarno-białe. Nowe kierunki rozwoju współczesnej nauki o finansach wskazują, że modelowy homo oeconomicus zawiódł, a jego miejsce zajął człowiek emocjonalny, ograniczony uwarunkowaniami kulturowymi, religijnymi oraz biologicznymi. Opracowania zawarte w publikacji starają się być przeciwwagą dla analitycznego, opartego wyłącznie na sztywnych modelach, podejścia do finansów. Książka ma na celu zwrócenie uwagi na punkty styczne łączące finanse z innymi dziedzinami: psychologią, kulturą, socjologią, biologią czy teologią.

Publikacja została podzielona na sześć części tematycznych, obejmujących czternaście rozdziałów cząstkowych. Każda z tych części dotyczy wybranych nurtów w finansach i jest opatrzona krótkim wprowadzeniem w tematykę danego zagadnienia. W pierwszej części publikacji zostały przedstawione opracowania z zakresu finansów behawioralnych. Jest to subdziedzina finansów, która ma już swoją ugruntowaną pozycję w świecie nauki. Świadczą o tym liczne nagrody i wyróżnienia dla jej przedstawicieli oraz niezliczone badania prowadzone w jej nurcie we wszystkich ważniejszych ośrodkach akademickich. Połączenie wiedzy z zakresu psychologii, socjologii i finansów stanowi wprowadzenie w świat bardziej ludzkiego homo oeconomicus. Okazuje się bowiem, że klasyczne modele i założenia odnoszące się do racjonalności na poziomie zarówno jednostek, jak i rynku niosą ze sobą wiele niedoskonałości. Pomijają one fakt, że na decyzje inwestycyjne mają wpływ nie tylko czynniki makro- lub mikroekonomiczne, lecz również emocje, nastrój inwestorów czy nawet ich płeć. W kolejnej części książki zostały zaprezentowane opracowania z zakresu finansów kulturowych. Jest to nowy nurt w finansach, który dowodzi, że region geograficzny, z którego pochodzimy, oraz zakorzenione w nas wzorce kulturowe wpływają na podejmowane przez nas decyzje, w tym decyzje ekonomiczne. Inwestorzy indywidualni i instytucjonalni, pochodzący z różnych regionów geograficznych i kulturowych, postawieni przed podobnymi problemami natury ekonomicznej czy finansowej podchodzą do tych problemów w różny sposób. Dotyczy to takich kwestii, jak wybór strategii inwestycyjnej, skłonność do ryzyka czy struktura wydatków budżetowych poszczególnych państw. Trzecia część monografii obejmuje opracowania z zakresu inwestowania społecznie odpowiedzialnego. Koncepcja ta zakłada, że inwestorzy oprócz przesłanek stricte finansowych biorą również pod uwagę inne czynniki wpływające na ich decyzje inwestycyjne, takie jak ochrona środowiska naturalnego, ochrona praw człowieka czy ład korporacyjny. Inwestorzy po zaspokojeniu swojej "podstawowej" potrzeby, którą jest zyskowność ich inwestycji, starają się, aby była ona również zgodna z ich światopoglądem lub wyznawaną przez nich religią. Czwarta część książki pokazuje problematykę inwestycji emocjonalnych. W tym przypadku inwestowanie często jest połączone z pasją inwestorów i ich zamiłowaniem do wybranej grupy produktów. W rozdziale zostały przedstawione opracowania opisujące najpopularniejsze formy inwestycji alternatywnych - w wino oraz w dzieła sztuki. Kolejna część publikacji nawiązuje do tematyki neuroekonomii i jej znaczenia dla rozwoju teorii finansów. Badania pokazują, że oprócz czynników psychologicznych ważną rolę w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych odgrywają uwarunkowania biologiczne, wśród których podstawową rolę odgrywają procesy mózgowe. Okazuje się bowiem, że na decyzje inwestycyjne ma wpływ nie tylko deklarowana wola inwestora, ale także czynniki, które leżą poza jego percepcją. Ostatnia część książki porusza zagadnienia związane z etyką ekonomii w katolickiej nauce społecznej Kościoła (KNS). Analizując teksty poszczególnych encyklik oraz adhortacji papieży, możemy odnaleźć wiele zagadnień bezpośrednio związanych z gospodarką, ekonomią i finansami.

W publikacji wykorzystano wnioski z badań przeprowadzonych przez studentów SGH w ramach ich prac dyplomowych prowadzonych pod moim kierunkiem. Przedstawione opracowania nie wyczerpują bardzo szerokiego obszaru badawczego, poruszonego w tej książce. Mam jednak nadzieję, że ta publikacja zainspiruje kolejne osoby do odkrywania nowego oblicza finansów i postawienia sobie pytania: Quo vadis... homo oeconomicus?

PURPOSE: Cognitive styles are preferred modes of intellectual functioning that meet individual human needs. Among the most important, cognitive psychology includes impulsivity and reflexivity, which are revealed during cognitive problem solving. In this study, we examine the relationship between the tendency to think impulsively or reflectively and gender and declared religiosity.
METHODOLOGY: In this study, we will use the Cognitive Reflective Test (CRT), a simple and widely used tool examining inclination for impulsive or reflective thinking. A total of 511 Polish participants (students on master’s studies in economic major) completed two types of CRT tests (3- and 7-question versions). Results were analyzed using descriptive statistics, tauKendall correlation, Student's t-test, and Mann-Whitney test.
FINDINGS: Results indicated that highly religious Polish survey respondents scored lower on the CRT compared to non-religious and that men scored higher on the CRT than women. Additionally, the CRT7 being less publicly known produced more impulsive (fewer correct answers) scores than the CRT3 version among both men and women.
PRACTICAL IMPLICATIONS: The results provide information that female and highly religious Poles surveyed in our study display an impulsive cognitive style, while male and low religious think more reflectively.
ORIGINALITY/VALUE: The results contribute to the diversity of research on the relationship between cognitive style and religiosity or gender by using tests of Polish survey respondents.

Głównym celem badawczym monografii jest spójne opisanie wpływu uwarunkowań psychologicznych, kulturowych i etycznych na podejmowane decyzje z zakresu ekonomii i finansów. Realizacja tego celu wzbogaca dyscyplinę ekonomii i finansów wiedzą o rzekomo nieistotnych czynnikach wpływających na podejmowane działania inwestycyjne. Z perspektywy klasycznej teorii finansów istotne przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych powinny być jedynie czynniki ekonomiczne i finansowe, na poziomie mikro, na przykład: dochód konsumenta, maksymalizacja zysku i minimalizacja kosztów, oraz na poziomie makro, na przykład: prowadzona polityka pieniężna i fiskalna danego kraju czy poziom bezrobocia. Okazuje się zatem, że istnieje wiele czynników pozaekonomicznych i pozafinansowych, które mają bardzo silny wpływ na decyzje inwestorów w otoczeniu finansowym. Są to czynniki o podłożu psychologicznym, opisane w teorii ekonomii i finansów behawioralnych (myślenie intuicyjne, cechy osobowości, płeć ), czynniki kulturowe opisane w literaturze z pogranicza zarządzania międzykulturowego, finansów kulturowych (wzorce myślenia, odczuwania, zachowania, które odróżniają członków jednego kręgu kulturowego od drugiego), czynniki etyczne związane z koncepcją inwestowania społecznie odpowiedzialnego (wyznawana religia, wartości moralne) i etyką behawioralną (postawy altruistyczne) oraz pozostałe, rzekomo nieistotne czynniki o podłożu na przykład biologicznym czy neurologicznym.

W książce podjęto próbę analizy ewolucji zarówno racjonalnego, jak i emocjonalnego, kulturowego i etycznego aspektu istoty ludzkiej. Zdaniem autorki istnieją zasadnicze problemy definicyjne i braki spójności rozumowania rzeczywistego zachowania się jednostek w środowisku finansowym. Ponieważ w środowisku naukowym pojawiają się coraz liczniej głosy prezentujące postulat zmodyfikowania tradycyjnego podejścia i wykładni ekonomii i finansów, istnieje potrzeba, aby ponownie skoncentrować się na fenomenie, jakim jest człowiek. Antropocentryzm, czyli stawianie osoby ludzkiej w centrum uwagi stosunków ekonomicznych umożliwia prowadzenie analizy interdyscyplinarnej i znalezienie rozwiązań bardziej efektywnych i zgodnych z rzeczywistością. Za każdym inwestorem indywidualnym czy instytucjonalnym stoi przecież konkretna osoba z bagażem - tylko jemu znanych - doświadczeń osobistych, emocji, wpływów kulturowych czy religijnych. Wieloaspektowość uwarunkowań decyzji finansowych nie pozwala ograniczać się jedynie do koncepcji, które zredukowały człowieka do racjonalnego czynnika, optymalizującego swoją użyteczność w granicach dostępnego budżetu. Utylitarystyczna zasada maksymalizacji użyteczności jest dalece niewystarczająca, aby wyjaśnić rzeczywiste wybory ekonomiczne i finansowe jednostek. Abstrahując w analizie zachowań inwestycyjnych od pierwiastków psychologicznych, kulturowych i etycznych, ograniczamy wartość poznawczą ekonomii i finansów, pomijając w ten sposób determinanty, motywy i uwarunkowania, bez których bardzo łatwo zredukować daną dyscyplinę do nauki oderwanej od rzeczywistości.

W monografii podjęto próbę pokazania, jak w sposób multidyscyplinarny ekonomia i finanse mogą korzystać z dorobku innych nauk. Nowe kierunki rozwoju współczesnej nauki o finansach wskazują, że modelowy homo oeconomicus zawiódł, a jego miejsce zajął homo realis  czy homo heuristicus, człowiek rzeczywisty, emocjonalny, stosujący wiele uproszczeń, heurystyk, ograniczony uwarunkowaniami kulturowymi czy religijnymi. Cytując T Sedlacka, warto zauważyć, że zarówno finansom, jak i ekonomii nie potrzeba więcej matematyki, ale więcej wszystkiego innego" .

The study analyses the susceptibility to risk-taking behaviour in relation to cultural, cognitive and personality traits. For the requirements of the research, undergraduate students with the same major but from two different cultural regions (Poland and the USA) were examined. In order to better understand them, the ten-item personality inventory (TIPI) method – a 10-item measure of the Big-Five personality dimensions – was used. A domain-specific risk-taking (DOSPERT) scale was used to assess risk-taking, while cognitive aspects of behaviour were measured by a cognitive reflection test. It is important to point out that Polish students reported significantly greater proneness to risk-taking than their American counterparts. It was revealed that participants scoring highly in the cognitive reflection test were characterised with lower risk-taking propensity. Consistent with past research, high scores in extraversion and low scores in conscientiousness predicted overall risk-taking behaviour. As follows from the study, men reported significantly greater willingness to take risks than women.

W artykule omówiono istotne z punktu widzenia finansów behawioralnych zniekształcenia poznawcze oraz awersję do ryzyka finansowego w kontekście różnic międzypłciowych.
We wprowadzeniu opisano istniejące różnice międzypłciowe o podłożu kulturowym oraz biologicznym. Następnie dokonano przeglądu literatury dotyczącej skłonności do ryzyka w kontekście odmienności między kobietami a mężczyznami z wykorzystaniem różnych technik pomiaru ryzyka. W dalszej kolejności przedstawiono różnice w stopniu ulegania poszczególnym heurystykom w kontekście płci. Zaobserwowane zależności zweryfikowano później na podstawie przeprowadzonego badania empirycznego z udziałem studentów psychologii oraz kierunków ekonomicznych. Wyniki przeprowadzonych analiz pokazują, iż kobiety cechują się wyższą awersją do strat niż mężczyźni oraz w większym stopniu ulegają niektórym zniekształceniom poznawczym.

Altruism and behavioral impact on economic decisions became the center of the interest for experimental and behavioral economy. The literature widely reports the results of variety types of dictator games (DG) and cognitive reflection tests (CRT). There is a broad research on donated sum, anonymity of the receiver and dictators’ position (giving vs. taking) in dictator games. Separately research on the CRT evolves from 3 questions to 7 questions variant. However, there is an evident gap in the literature for data that combines these two tools (DG and CRT) in one setup. In this study, we extend existing research on the relationship between cognitive performance on the CRT and dictator decisions taking into account such factors as donated sum, anonymity of the receiver and dictators’ position (giving vs. taking). The main goal is to find out if the cognitive reflection test (CRT) helps to predict rational (or selfish) behavior in a DG. In our investigation, we asked 511 participants to respond to 6 types of dictator games and CRT test. For statistical analysis of the received results, we applied correlation, descriptive statistics, the t-student test and the Mann–Whitney test. Our results show that cognitive reflection was positively correlated with rational (selfish) behavior in DGs. Those dictators who scored high on the CRT (reflective dictators) kept more money for themselves than those who achieved lower scores on the CRT (altruistic, impulsive dictators). Our results confirm an inequity aversion attitude among altruistic, impulsive dictators and selfish, reflective dictators.

Artykuł porusza zagadnienie racjonalności ludzi w zestawieniu z ich postawami altruistycznymi. Badanie przeprowadzono na ponad 500 studentach. Składało się ono z trzech części: gier eksperymentalnych Dyktator, testu świadomego myślenia (CRT) oraz metryczki. Badano graczy pod kątem odruchów altruistycznych, poziomu ich racjonalności, płci oraz wiary. W ogólnym wyniku badania stwierdzono, że osoby bardziej racjonalne (wyższy wynik w teście CRT) zachowują się bardziej egoistycznie, pozostawiając sobie wyższe kwoty w grach Dyktator. Test świadomego myślenia okazał się dobrym estymatorem racjonalnego zachowania jednostek. Zaobserwowano również różnice międzypłciowe - kobiety dyktatorzy chętniej dzieliły się otrzymaną kwotą pieniędzy niż dyktatorzy mężczyźni. Artykuł zawiera także bardziej szczegółowe wyniki dotyczące różnic we wzorcu decyzji o podziale kwoty, stanowisku dyktatora czy jego stosunku do wiary.

Streszczenie:
Artykuł jest kontynuacją badań literaturowych dotyczących testu świadomego myślenia – CRT. Autorki, po zaprezentowaniu krótkiego rysu teoretycznego, analizują wyniki badań własnych przeprowadzonych na grupie ponad 500 studentów. Analizy dowodzą, że test CRT jest dobrym narzędziem prognozującym racjonalne zachowanie jednostek, a wyniki w tym teście są zróżnicowane w zależności od płci czy stosunku do wiary.

Streszczenie:

Artykuł wprowadza w problematykę inwestowania etycznego związanego z inwestowaniem społecznie odpowiedzialnym. Przedstawione zostały praktyki etycznego inwestowania w duchu judaizmu i islamu oraz najważniejsze zakazy i nakazy wynikające ze świętych ksiąg Tory i Koranu. Porównano również schematy etycznego inwestowania stosowane przez żydów oraz muzułmanów z perspektywy teoretyczno-ideologicznej oraz z perspektywy ekonomicznej.

Słowa kluczowe:

inwestowanie etyczne, judaizm, islam, inwestowanie społecznie odpowiedzialne

Abstrakt:

Artykuł wprowadza w tematykę automatycznych i kontrolowanych procesów myślenia. Autorka opisuje test świadomego myślenia (Cognitive Reflection Test – CRT), który – jak pokazuje literatura z zakresu finansów behawioralnych – jest świetnym narzędziem sprawdzającym zdolność jednostek do myślenia racjonalnego. W opracowaniu przedstawiono również badania opisujące zależność pomiędzy wynikami z testu CRT a skłonnością do ulegania heurystykom oraz wpływ myślenia intuicyjnego na religię i płeć.

Opisywanie złożonej rzeczywistości finansowej nie jest już możliwe wyłącznie w oparciu o tradycyjną teorię finansów opartą głównie na matematyce. Finanse, które wyrosły z nauki społecznej, jaką jest ekonomia, potrzebują ponownie skoncentrować się na fenomenie, jakim jest człowiek.

Głównym celem monografii jest pokazanie, jak w sposób multidyscyplinarny możemy korzystać w finansach z dorobku innych nauk, takich jak: psychologia, socjologia, biologia, kulturoznawstwo, etyka czy nawet teologia. Finanse wcale nie muszą być nudne i szablonowe. Kierunki rozwoju współczesnej nauki o finansach wskazują, że modelowy człowiek ekonomiczny zawiódł, a jego miejsce zajęła jednostka emocjonalna, ograniczona uwarunkowaniami kulturowymi, religijnymi oraz biologicznymi. Opracowania zawarte w publikacji są przeciwwagą dla analitycznego, opartego wyłącznie na sztywnych modelach podejścia do finansów.

Książka ma na celu zwrócenie uwagi na punkty styczne łączące finanse z innymi dziedzinami nauki oraz zainspirowanie czytelnika do odkrywania nowego oblicza finansów i do postawienia sobie pytania: Quo vadis… homo oeconomicus?

The aim of this paper is to investigate the degree of susceptibility to behavioral biases (the certainty effect, the sunk cost fallacy, and mental accounting) among people of various levels of expertise in market investments and to determine whether this susceptibility is correlated with certain personality traits (impulsivity, venturesomeness, and empathy). The study included 200 participants: 100 retail investors who regularly invest in the Warsaw Stock Exchange and 100 students of the Warsaw School of Economics who are casually involved in investing. In this study, employing a survey methodology, we conducted a laboratory experiment that allowed us to isolate behavioral biases and personality traits and measure their influence on investors’ decision-making processes. The participants filled out questionnaires containing two parts: 1) three situational exercises, which assessed susceptibility to behavioral biases, and 2) the Impulsivity, Venturesomeness, Empathy Questionnaire (IVE) Questionnaire which measures three personality traits (impulsivity, venturesomeness, and empathy). Statistical analyses demonstrated that susceptibility to behavioral biases depends on the level of expertise in market investing such that expertise increases susceptibility to behavioral biases. Some personality traits influenced the participants’ likelihood of displaying these biases.

Regression learning methods in real world applications often require cost minimization instead of the reduction of various metrics of prediction errors. Currently in the literature, there is a lack of white box solutions that can deal with forecasting problems where under-prediction and over-prediction errors have different consequences. To fill this gap, we introduced the Cost-sensitive Global Model Tree (CGMT), which applies a fitness function that minimizes an average misprediction cost. Proposed specialized genetic operators improve searching for optimal tree structure and cost-sensitive linear regression models in the leaves. Experimental validation is performed on loan charge-off data. It is known to be a difficult forecasting problem for banks due to the asymmetric cost structure. Obtained results show that specialized evolutionary algorithm applied to model tree induction finds significantly more accurate predictions than tested competitors. Decisions generated by the CGMT are simple, easy to interpret, and can be applied directly.

In this article the author attempts to explore the phenomena of disposition effect among Polish undergraduate students. The study shows that under experimental conditions participants do show disposition “to sell winners too early and ride losers too long”. Such disposition stands in opposition to rationale behavior which induces to hold stocks during the whole period of experiment. The research provides important insights into the field of behavioral finance and in particular into the global analysis of disposition effect.

The aim of the paper is to is to explore the determinants of the rationality in decision making among polish stock market investors with different level of expertise with investing. Rationality in decision making was defined from the behavioral finance point of view and was operationalized as the frequency of some behavioral biases (see: the certainty effect) within decision making process. In particular, this study aims to investigate the degree of susceptibility the certainty effect among people of various levels of expertise with investing. As there is still a lack of data studies in behavioral finance literature investigating the issues mentioned in this article (or existing results are ambiguous) we treated our study as an exploratory research. (original abstract)

Artykuł przedstawia wybrane formy inwestycji alternatywnych na rynkach: private equity, nieruchomości, złota oraz inwestycji emocjonalnych. Praca stanowi analizę i ocenę alokacji kapitału na polskim rynku wybranych inwestycji alternatywnych w ostatnim dziesięcioleciu. Zawiera w szczególności analizę ex post efektywności inwestycji w porównaniu do indeksów GPW i rentowności 10‑letnich bonów skar‑bowych, przy uwzględnieniu nie tylko osiąganych stóp zwrotu, lecz także kosztów związanych z różnego rodzaju opłatami.

Socially Responsible Investing (SRI) is an alternative way to invest one’s assets. SRI, apart from financial returns, also considers the environmental, social or ethical aspects of an investment decision. Socially responsible investors are interested not only in maximizing their financial return in the long run, but also in taking into consideration other non-financial issues, that is, so-called ESG factors (Environment, Social and Governance).

Most of the existing papers on SRI focus on financial performance. There is a need for more research on the conceptual and theoretical bases of such investing; in particular, the aspirations of SRI investors or motives that lead people to be socially responsible investors.

The main goal of the current study was to explore the influence of religion on attitudes towards SRI.

This study will first present existing theories about attitudes towards SRI, and discuss the influence of religion on investors’ behavior. Next the objectives, methodology and the results of a study conducted among investors in Poland will be presented. The final section will provide a discussion, including research implications and conclusions.

Recommended Citation

Czerwonka, Monika (2014) "The Influence of Religion on Socially Responsible Investing," Journal of Religion and Business Ethics: Vol. 3, Article 21.

Most of regression learning methods aim to reduce various metrics of prediction errors. However, in many real-life applications it is prediction cost, which should be minimized as the under-prediction and over-prediction errors have different consequences. In this paper, we show how to extend the evolutionary algorithm (EA) for global induction of model trees to achieve a cost-sensitive learner. We propose a new fitness function which allows minimization of the average misprediction cost and two specialized memetic operators that search for cost-sensitive regression models in the tree leaves. Experimental validation was performed with bank loan charge-off forecasting data which has asymmetric costs. Results show that Global Model Trees with the proposed extensions are able to effectively induce cost-sensitive model trees with average misprediction cost significantly lower than in popular post-hoc tuning methods.

Artykuł odnosi się do istotnej kwestii w ekonomice transportu, jaką jest niezawodność czasu podróży. Czas ma określoną wartość zarówno w transporcie pasażerskim jak i towarowym. Wahania czasu przejazdu wpływają na zwiększenie ogólnych kosztów transportu, dlatego użytkownicy transportu uwzględniają ten czynnik w decyzjach dotyczących wariantu przewozu. Zagadnienie to przedstawione jest na podstawie badań przeprowadzonych w wybranych krajach. Doświadczenia tych państw wskazują, że użytkownicy transportu traktują wahania czasu przejazdu jako koszt i są skłonni płacić za większą niezawodność czasu podróży. W artykule przedstawiono teoretyczne modele wartościujące wahania czasu podróży opracowane przez (Jacksona-Juckera oraz Smalla).

Na podstawie powyższego badania można stwierdzić, że wartości otrzymane za pomocą szacowania podstawowych współczynników teorii perspektywy za pomocą ankiet i podstawiania ich do wzorów różnią się od wyborów, które powinny zostać dokonane na podstawie klasycznych teorii finansów. Badanie potwierdziło wystąpienie zjawisk i tendencji opisanych w teorii perspektywy w postaci awersji do strat i indywidualnej skłonności do ryzyka. Jednakże próba wymierzenia stałych współczynników w celu oszacowania skali tych zjawisk i dalszego wykorzystania okazała się tylko w połowie satysfakcjonująca. Podstawowy współczynnik skłonności do ryzyka przy rozpatrywaniu zysków okazał się niestabilny i zależny od skali oraz sposobu przedstawienia problemu. Ten sam współczynnik okazał się stały w kontekście strat, co oznacza, że może on być obliczony na podstawie ankiet i użyty przy przewidywaniu zachowań i preferencji inwestorów przy rozpatrywaniu innych problemów decyzyjnych dotyczących strat. Zróżnicowane wyniki przypominają o fakcie, że oparcie wzorów i obliczeń na zmiennych, których podłoże jest czysto psychologiczne, nie daje gwarancji uzyskania porównywalnych wyników. Mimo wszystko wzory uzyskane na podstawie teorii perspektywy zawsze stanowić będą interesujące uzupełnienie klasycznych teorii, pozwalające na lepsze zrozumienie skłonności i preferencji inwestorów.

Dokonując przeglądu zjawisk w obszarze finansów i decyzji ekonomicznych na podstawie badań prowadzonych na całym świecie, wyraźnie widać, że komponent kulturowy odgrywa znaczącą rolę w ich wyjaśnianiu. Jednocześnie potwierdzona została wysoka wartość modeli kulturowych Hofstede i Schwartza, które opisując w wyczerpujący sposób wymiary kulturowe, pozwoliły również na wytłumaczenie genezy wielu zjawisk, z którymi nie były sobie w stanie poradzić klasyczne teorie finansów. Okazało się, że różnice międzykulturowe w istotny sposób wpływają na takie aspekty finansów, jak struktura kapitałowa przedsiębiorstw, środowisko finansowe krajów, planowanie finansowe oraz zarządzanie portfelem inwestycyjnym i ryzykiem. Wyniki tych badań są tym bardziej cenne, że mogą znaleźć liczne implikacje do tworzenia strategii biznesowych dla przedsiębiorstw operujących na międzynarodowych rynkach. Firmy mogą wykorzystać tę wiedzę na przykład do dopasowywania produktów finansowych i strategii inwestycyjnych do charakterystyki kulturowej danego regionu. Finanse kulturowe obok finansów behawioralnych oferują nowe spojrzenie na jednostki oraz środowisko finansowe, jak również na naukę finansów. Interdyscyplinarne podejście do finansów okazuje się właściwym narzędziem w analizowaniu zachowań podmiotów gospodarczych, często nie do końca zrozumiałych na gruncie klasycznych teorii.

Artykuł odnosi się do aktualnego problemu badawczego, jakim są decyzje lokalizacyjne przedsiębiorstw. Jednym z kluczowych czynników decydujących o lokalizacji jest infrastruktura transportu. Rozwój infrastruktury jaki dokonuje się obecnie w Polsce w znaczącym stopniu wpływa na dostępność transportową poszczególnych regionów oraz rynków lokalnych. Powoduje to istotne zmiany w ocenie atrakcyjności lokalizacji działalności gospodarczej ze względu na zmianę kosztów transportu. Głównym czynnikiem zmian kosztów transportu, wynikającym z ulepszeń w infrastrukturze, jest krótszy czas przejazdu.

Autorka ma na celu zaprezentowanie interdyscyplinarnego podejścia do kwestii podejmowania decyzji na rynkach kapitałowych. Klasyczna teoria portfelowa jest skonfrontowana z behawioralną teorią portfelową oraz teorią społecznej odpowiedzialności. Okazuje się, że inwestorzy w podejmowaniu swoich decyzji inwestycyjnych kierują się również pozaekonomicznymi przesłankami - zarówno behawioralnymi: emocje, nastroje, przyzwyczajenia, jak również przesłankami etycznymi, związanymi ze swoimi przekonaniami.

W pracy zostały podjęte zagadnienia związane z ekonomicznym znaczeniem takich pojęć jak: dar, altruizm filantropia i wzajemność. Praca stanowi skrócony przegląd stanowisk wiodących ekonomistów zajmujących się tą tematyką. Autorki także podjęły temat opłacalnooeci darowania i odwzajemnienia w sensie spójności społecznej oraz kapitału społecznego. Jak wskazują badania, społeczeństwa z najbardziej rozwiniętym kapitałem społecznym należą do tych,w których darowanie ma najbardziej altruistyczny wymiar. W ostatniej części artykułu zostało omówione inwestowanie etyczne jako jeden z wymiarów kapitału społecznego i rola tego typu inwestowania dla rynku kapitałowego oraz portfela inwestycyjnego inwestorów.

Artykuł wprowadza w tematykę inwestowania etycznego wchodzącego w skład szerszej koncepcji, jaką jest inwestowanie społecznie odpowiedzialne (Socially Responsible Investing –SRI). Na przykładzie wybranych religii świata przedstawione zostało podejście poszczególnych doktryn religijnych wstosunku do kwestii finansowych, a w szczególności do kwestii inwestowania.

- autorstwo Rozdziału 3" „Finanse behawioralne a klasyczna teoria finansów”,
- współautorstwo Rozdziału 4: „Kryzysy Finansowe we współczesnym świecie”
- współautorstwo Rozdziału 12: „Rynek kapitałowy”
- współautorstwo Rozdziału 13: „Inwestowanie społecznie odpowiedzialne (SRI)”

Autorka omawia fenomen zjawiska inwestycji odpowiedzialnych społecznie. Ideę inwestowania społecznie odpowiedzialnego (Socially Resonsible Investing SRI) można scharakteryzować jako etyczną, socjalną i odpowiedzialną działalność ukierunkowaną na długookresowe zyski. Inwestorzy są zainteresowani nie tylko maksymalizacją zysków, lecz innymi pozaekonomicznymi czynnikami, które wpływają na ich decyzje inwestycyjne. Czynniki te związane są głównie z ochroną środowiska naturalnego, kwestiami społecznymi i etycznymi oraz zachowaniem ładu korporacyjnego.

Choć rynki finansowe zostały wytworzone wyłącznie przy udziale człowieka, można na nich zaobserwować zjawiska występujące w przyrodzie. Naśladownictwo i bezpośrednio z nim związany efekt stadny (ang. herd effect) mają swoje odzwierciedlenie w cenie walorów. Podobieństwa pomiędzy stadem zwierząt a giełdą można dopatrywać w tym, że jedno i drugie jest skupiskiem, zarówno w czasie, jak i przestrzeni, złożonym z wielu podobnych uczestników. Co więcej, oba skupiska konstytuują się w określonej homogenicznej formie. jako że zarówno elementy stada zwierząt, jak i giełdy posiadają tożsamość grupową (choć wcale nie muszą być świadome imitacji zachowań innych) oraz mają wspólny cel rozumiany jako osiąganie zysków lub bodziec–wystrzeganie się zagrożeń. Należy także zwrócić uwagę na podobieństwo konstrukcji tych skupisk: zarówno zwierzęta, jak i inwestorzy posiadają elementy stada, a także przewodnika-pasterza, w przypadku giełdy można za niego uznać wiedzę, informację. Istotnie, brak informacji wprawia giełdę w popłoch i niepokój. Zauważa się też, że postępowanie części z uczestników rynku różni się od uśrednionego kierunku działania ogółu, co ukazuje fizyczny model stada, postrzegany jako zbiór cząsteczek dostosowujących swoją prędkość do średniej

Artykuł wprowadza w problematykę inwestowania etycznego zwanego również inwestowaniem społecznie odpowiedzialnym - SRI (Socially Responsible Investing). Głównym celem przeprowadzonych przez Autorkę badań było przeanalizowanie popularności inwestowania etycznego wśród polskich inwestorów indywidualnych w Polsce. Wyniki badań wskazują na stosunkowo wysoki stopień świadomości idei inwestowania społecznie odpowiedzialnego wśród respondentów przy jednoczesnym niewielkim jej wykorzystaniu w praktyce inwestycyjnej. Dokładne analizy wyników badań pokazują, że niektóre zmienne demograficzne, takie jak przekonania religijne inwestorów czy płeć mają wpływ na skłonność respondentów do inwestowania etycznego.

SRI has experienced an uneven growth in the world in the last few years (Eurosif 2010, Report on Responsible Investing in the United States 2010). Recent years have seen the development of SRI in the United States, as well as in Europe. Assets under management in Europe rose from 17.6% in 2008 to almost 40% in 2010 (Eurosif, 2010; Asset Management in Europe, 2010), whereas in Poland SRI is still very much a niche market. Therefore, it is necessary to understand the obstacles to the development of Polish SRI, focusing specifically on the Polish demand for SRI from an individual perspective. This study will first review the Polish situation and will present the development of SRI in Poland. Next it will present the objectives and methodology of the study. The results section will detail the main findings of the study. The final section will provide conclusions and discussions in which the research implications are outlined.

Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych szukamy metod i technik analitycznych, które przyczynią się do naszego sukcesu finansowego. Zapominamy, że – wśród wszystkich narzędzi, jakie często stosujemy, to psychologia i emocje inwestorów mają decydujący wpływ na zachowanie rynku oraz zmiany cen akcji. Klasycy finansów powiadają, że tylko dwie rzeczy są w stanie ruszyć rynkiem: chciwość i panika.

Chęć osiągnięcia zysku to podstawowa przesłanka podejmowania ryzyka inwestycyjnego. Dlaczego jednak tracimy pieniądze na giełdzie? Jakie są przyczyny porażki naszych strategii inwestycyjnych? Jak osiągnąć przeciętne zyski z inwestycji giełdowych?

Odpowiedzi na te i inne pytania udziela ta publikacja. W świetle nowej teorii finansów behawioralnych pokazuje ona, jaki wpływ na decyzje inwestycyjne ma psychologia inwestorów, a także wyjaśnia, czy ich działania są rzeczywiście racjonalne.

Rosnące dowody na ograniczenia ludzkiej racjonalności, jak i liczne odstępstwa od efektywności rynku, podważyły słuszność wielu klasycznych modeli ekonomicznych oraz przyczyniły się do powstania i rozwoju ekonomii behawioralnej, będącej nowym nurtem w dziedzinie nauk ekonomicznych. Ekonomia behawioralna wywarła znaczący wpływ na nauki o finansach, co zaowocowało narodzinami finansów behawioralnych, jako nowego kierunku współczesnych finansów, skupiającym się na analizie indywidualnych zachowań inwestorów w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych, szczególnie w warunkach niepewności. W piśmiennictwie wymienia się dwa kierunki badawcze związane z finansami behawioralnymi: analiza zachowania rynku w skali makroekonomicznej, szczególnie w kontekście licznych anomalii rynkowych, oraz analiza zachowań indywidualnych inwestorów pod kątem systematycznych błędów poznawczych popełnianych przez nich przy decyzjach inwestycyjnych. W pracy tej główny nacisk został postawiony na ten drugi nurt teoretyczny w kontekście analizy i porównania zachowań inwestycyjnych profesjonalnych inwestorów giełdowych ze strategiami inwestycyjnymi studentów kierunków ekonomicznych i psychologicznych.

Globalny kryzys finansowy (zwany kryzysem subprime) pokazał, jak niebezpieczne może stać się naruszenie standardów i norm etycznych funkcjonujących w społeczeństwie. Typowo instrumentalne podejście do konsumenta oraz ukierunkowanie działalności inwestorów jedynie na krótkoterminową maksymalizację zysków skutkuje zanikaniem moralności i odpowiedzialności społecznej. Dlatego swoistą alternatywą w stosunku do tradycyjnych form inwestowania wydaje się inwestowanie społecznie odpowiedzialne, tzw. inwestowanie etyczne. Z punktu widzenia inwestora indywidualnego polega ono na lokowaniu swoich wolnych środków pieniężnych w różnego rodzaju fundusze inwestycyjne czy indeksy giełdowe, gdzie przy wyborze spółek do portfeli czy indeksów oprócz tradycyjnych kryteriów finansowych stosuje się wiele wymogów społecznych, środowiskowych i etycznych.

Przemiany w dobrobycie społecznym przekładają się również na zmiany na polu działalności ekonomicznej człowieka. Na wysoko rozwiniętych rynkach kapitałowych świata pojawiają się instrumenty finansowe, które spełniają nie tylko ekonomiczne oczekiwania inwestorów, ale również ich potrzeby w sferze "etycznej". Inwestorzy w obliczu ostatniego kryzysu finansowego w 2007 roku coraz częściej sięgają po inwestycje stanowiące alternatywę wobec tradycyjnych form lokowania kapitału. Istnieje zatem potrzeba modyfikacji tradycyjnych teorii rynku kapitałowego o czynnik behawioralny oraz etyczny. Behawioralna i etyczna teoria inwestowania prezentuje nowe spojrzenie na inwestora jako na człowieka, a nie tylko typowego homo oeconomicus. Inkorporując do dziedziny finansów wiedzę z zakresu psychologii, socjologii czy etyki, odkrywamy nie tylko błędne założenia klasycznych teorii finansów, ale również brak uwzględnienia przez nie natury ludzkiej leżącej u podstaw wszystkich naszych decyzji.

Książka składa się z pięciu rozdziałów. Tematyka finansów behawioralnych skłoniła autorów do podzielenia materiału na dwie części. Pierwsza część pracy analizuje zachowanie inwestorów, natomiast druga część pracy opisuje zachowanie rynku giełdowego w świetle teorii finansów behawioralnych.

W części pierwszej przedstawione zostały główne założenia klasycznej teorii finansów oraz behawioralne teorie inwestowania. Szczególną uwagę poświęcono założeniom teorii perspektywy oraz efektu predyspozycji. W kontekście finansów behawioralnych istotne są przyczyny i motywy jakimi kierują się inwestorzy podejmując decyzje inwestycyjne. Odpowiedź na te zagadnienia stanowią opisane w tej części  zniekształcenia poznawcze, zwane heurystykami

Część druga dotyczy zachowania się rynku w kontekście finansów behawioralnych. Podobnie jak w części pierwszej, na początku przedstawione zostały główne założenia klasycznej teorii finansów w odniesieniu do efektywności rynku kapitałowego. Następnie zaprezentowany został rzeczywisty obraz kształtowania się cen akcji na rynku i w tym kontekście omówiono  główne anomalie giełdowe.

W obu częściach książki pojawiają się badania własne autorów, które stanowią uzupełnienie omawianych zagadnień.